Lace Making Class, Manila [circa 1910] PearloftheOrient:DiscoverOldPhilippines https://www.facebook.com/DiscoverOldPhilippines

Pangga Gen/taga-uma@manila

Grade 1, Salamat kay Ma’am Imelda Rubite. Sa idalum kang narra kag kaimito sa guwa kang klasrum, naga-oral reading kami pagkatapos igma. A, e, i, o, u. Nami ang dapya kang hangin. Ingud ako ni Ma’am, hay aram ako nga bata [:)], kag para makapirung-pirung si Ma’am sa dapulay kang hangin.

Nagapa-oral reading ako sa akun mga klase kadya sa kolehiyo. Dramatic reading kang excerpt kang mga istorya kag nobela nga amun ginabasa. Sa klase namun sa binalaybay, may Poetry Recital. Kada isara gasaulo ka paborito nanda nga binalaybay sa napili nanda nga mamalaybay sa pungsod kag sa nagkalain-lain nga rehiyun kang kalibutan. Ipasundayag nanda dya sa tunga. Sadya dya pirme kag duro ang positibo nga rebelasyon sa mga ikasarang kang mga estudyante. Padayon nga epektibo ang oral reading sa pagtuon.

Grade 2, Salamat kay Ma’am Estrella Cepe. Ang daw wara it katapusan nga pamunot para maghining-hining ang salug nga semento ang indi ko malipatan sa Grade 2! Kalimpyo kag ang importansya kang kaanyag ang isara sa madumduman ko nga natun-an kay Ma’am Cepe. Nangin pet na ako, gindara sa banwa, kag sa pauli kag paagto, duro akun nadarawat nga mga leksyon sa kabuhi.

Grade 3, Salamat kay Ma’am Candelaria Vergara. Jack stone ang indi ko malipatan sa Grade 3, sa sagwa kang klasrum, pagkatapos igma. Kag ang pagtindug ni Ma’am Vergara sa tunga, sa atubangan kang blackboard, may kaput nga labug nga stick. Ginapabasa man kami. Dasig run kami magbarasa. Dumduman ko ang leksyon sa subject-verb agreement kag ang pagpasulat kanamun sa blackboard – fill-in the blank. Nagahibi si Ma’am sa kadungol ka pira ko ka mga klasmeyt. Sunlog gani kana, nagra-laon run sa pagtudlo. Sinsero ang mga luha kag ugtas ni Ma’am para sa amun kaaraydan.

Napadar-an ko ka Christmas card si Ma’am sa mga una nga tinuig kang akun pag-obra bilang manunudlo man.

Grade 4, Salamat kay Ma’am Zenaida Malacad. Science Quiz Bee hasta sa Division Level kag Acceleration Test hasta sa Regional Level! Sa kada bes, ang pag-coach kanakun ni Ma’am. Kag bangud rayu amun balay sa banwa, sa balay nanda ako gahingga. Halin sa isuksok ko nga bayo, sapatos, medyas, ginaseguro dya ni Ma’am nga mayad. Gindapulay na ako, gin-ananay sa tagsa ka halintang.

Grade 5, Salamat kay Sir Luis Mifuel. ‘What song do you like to sing?’ Sa dya nagaumpisa ang amun klase sa aga kag pagkatapos igma. Duro ang kanta nga gintudlo kanamun ni Sir. Mga Espanyol. Cuando, cuando nga indi ko run masugpunan, pati ang mga ‘lumabay-labay nga daw aso’ kag ang ‘Dear Clementine.’ Parangara si Sir Luis [kaluoyan ang ana kalag], ilabi na sa mga mango. Indi ko man malipatan ang Current Events nga parte kang klase namun, diin natun-an ko kag nakilala ang mga personalidad parehas ni Saddam Hussein kag ang giyera sa Middle East katung 1991, amo nga bata pa lang, nangin interesado run ako sa mga nagakaratabo sa sosyodad kag wara nangin manul.

Grade 6, Salamat kay Ma’am Jazmin Josue.‘I Have a Dream’ kang ABBA ang gintudlo kanamun ni Ma’am para mangin closing song. Antes rugya, ang pagpalaoy-laoy namun sa ‘Heal the World.’ Ginbatiti man ako ni Ma’am sa tanan nga quiz bee kag gintigayunan kang iskolarsyip para sa banwa gid maka-hayskul.

Isara si Ma’am sa nakilala ko nga pinakasagad magtudlo. Isara sa pinaka-gwapa. Urihi kami nagkitaay ka isarang tuig. District Supervisor run tana kag manug-retire. Gin-imbitar na ako nga maghambal sa Christmas Party nanda kag nangin partner man kang kahiwatan kang Balay Sugidanun ang bilog nga distrito. Bahul gid akun pagpasalamat ilabi na bangud sa husto man gid nga takna. Ginalauman ko nga makitaay ruman kami ni Ma’am kadyang Disyembre pag-uli ko.

Duro gid nga salamat sa mga maestra kag maestro kang Barasanan. Pira lang dya sa akun nadumduman. Duro pa ang rapuyot nga mga istorya kag handumanan nga nangin mapuslanon sa akun formation bilang sangka tawo. Sa sunod nga semana, tinguhaun ko ipaambit man ang akun mga handumanan sa mga nangin manunudlo ko sa Dao Catholic High School (DCHS).

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang Dugang ko nga Kabuhi

33 anyos run ako nga nabuhi
Katung tuig 1980 bulan Oktubre 14
Kang ako binunggoan
Kag binayaan ka kotse
Salamat kay Mr. Yalung pinurot ako
Sa Makati Medical Center ang tupa ko
22 dias nasa koma ako
Pagbugtaw 10 anyos lang memorya ko.
Halos indi mapatihan kapareho ko Pilipino
Indi magbayad kundi patyon pa ako
Mabudlay man gid kontrahun ang tawo
Sa mataas na posisyon kang gobyerno
Pati pamilya ko delikado.

Salamat sa kaluoy kag gugma kang Dios
Rugya ako gapadayon gasulat-istorya kaninyo
Bisan marayu kag indi makita ninyo
Sa mga istorya mabasa kaimaw ninyo ako.

Ang akun 33 anyos nga kabuhi
Ang gindugang huram nga kabuhi
Dugang kang atun Mahal nga Makaako
Ang tanan ginatugyan kag ginabalik ko
Kag ang tanan ginasarig ko
May pagpasalamat sa tanan-tanan
Ang akun naagihan kasakit kag kabudlay
Akun pagaatubangun sa gihapon nga may kalipay.

Bag-o ko nga litrato buol ka akun bata.

33 anyos pa nga tinuig ang gindugang kanakun. Akun dya igakalipay sa bug-os nga adlaw samtang ako gakabuhi. Bisan pa ginaatubang ang kabudlay pero may paglaum man sa gihapon nga may kaisug, kusug kag kabaskug nga magapadayon lang gid kag magkasadya kaimaw ang mga tawo sa akun palibot kag ang masumalang ko sa adlaw adlaw rugya, ilabi na gid ang bata nga si Wyatt. Kon kaimaw ko, daw bata pa man ako magkalipay kag magkasadya sa pagsipal kaimaw na. Bisan magsarakit pa ang akun lawas pagkatapos kang adlaw nga kaimaw ko tana, sa adlaw man ukon sa gabii kon ako ginakinahanglan mabantayan kag masinadyahun kaimaw na. Kag amo man kamo tanan nga mga tawo nga akun nakilala nga nangin akun mga amiga kag amigo kag maatubang kaimaw ninyo rugya sa Facebook kag sa Balay Sugidanun. Salamat kag dayawun ang Makaako.

Kalipay akun ginabatyag para gid kadya nga adlaw. Ang kasadyahan magamit kadya gid nga inoras ukon tinion kag indi ko run dya pag-iparum-an pa kaimaw ninyo bisan garayuanay kita.

Ang kalipay kag ginakalipayan indi mga bagay nga isikreto. Gina-ako ko nga gusto ko makaabot pa hasta sa 55 ka tuig kon akun idugang ang tinuig halin nga ako ginbata. Kun akun dya maabutan, ang ginapensar ko nga himuon amo ang makalupad pauli sa Antique. Kun indi man gid, igakalipay ko na lang rugya kay handa run man ako nga maatubang ang atun Ginuo.

May isara ka testimonya sa simbahan nga nag-umpisa sa pamangkot, “Ano ang puno kag punta kang tawo?” Ang sabat: “Ang mga puno kag punta kang tawo amo para higugmaun ang Dios kag magkalipay Kana hasta sa katapusan nga wara ti katapusan.” Dugang pa, “Indi lamang nga magserbisyo Kana, indi lamang magsunod Kana, indi lamang magsakripisyo Kana, indi lamang simple nga itugru ang atun kabuhi Kana nga may pangako, apang kita magkasadya Kana.” Dugang pa gid, “Magkadlaw kaimaw Kana sa pagkabuhi, mabatian nimo nga pagkadlaw kaimaw Kana kag magyuhom sa ana nga presensiya.”

Ano ang imo mabatyagan kon kaimaw mo sa pagkabuhi ang Dios hasta san-o nga wara ti katapusan nga ikaw may pagtuo sa Ginuo? Ikaw lang magsabat kadya nga pamangkutanun.

Indi kita maghulat hasta nga madab-ot natun ang mga kahima-himala nga edad ukon magmal-am run gid para mangin malipayon. Magkalipay kita sa pagkabuhi kadya pa lang.

Ang akun ginapangamuyo ang amo kadya nga nasulat sa Psalm 90:12: “Teach us to number our days, that we may gain a heart of wisdom.” Salamat gid!

[Sa selebrasyon kang World Teachers' Month]

Pangga Gen/taga-uma@manila

Te, rugya ang 17++ ka random nga handumanan:

1. Salamat kay Sir John Idagdag (principal run kadya) sa creative kag transformative na nga istilo sa pagtudlo kang Biology. Ang mga exam kag activity ni Sir praktikal nga aplikasyon kang mga konsepto amo nga nangin klaro kanamun. Isara si Sir John sa pinakasagad nga maestro nga akun nakilala. Witty kag humorous.
2. Salamat kay Ma’am Emma Bochorno kag sa anang tiyaga sa pag-practice kanamun sa Speech Choir. Indi namun malipatan ang ‘Man with the Hoe’ ni Edwin Markham kag ang mga programa sa eskwelahan kag sa plaza kang banwa nga amun na-entrahan. Si Ma’m ang head trainer sa declamation kag extemporaneous speaking sa mga contest. Ka-pira ako kadaug sa extemporaneous speaking sa district kag provincial level. Ang signature closing line nga tudlo ni Ma’am pagkatapos kang mala-Miriam Santiago nga panghambal: ‘I have spoken. Thank you.’ Ano ayhan kun napa-uso run ni Madam Senator ang mga pick-up line na katu pa lang? Hu-hum. Isara man si Ma’am sa pinakasagad nga maestra nga akun nakilala. Gusto ko man ang fashion style ni Ma’am. Makabig si Ma’am nga sangka icon.
3. Salamat kay Sir Steve Ysulat kag sa anang klase sa World History. Ginpasaulo na kami kang mga kapital kang mga nasyon sa bilog nga kalibutan, pati ang pagtanda sa andang mga bandera. Kun wara sa klase ni Sir, wara nagtatak kanakun – hay daw sa galutaw akun panilag – nga sa Earth gali, rugya sa World, ang mga lugar nga Israel, Jerusalem, Palestine! Na-associate ko kabay sa mga istorya sa Bibliya kag ginpatihan man gid nga sa Heaven sanday Mama Mary kag Papa Jesus! Nalipat ako nga nanaug gali sa lupa. May utang ako kay Sir: lyrics kang sangka kanta nga daad butangan na kang tono. Abi ko nalipatan ni Sir. Buhay run ‘to, 1990s pa. Ginsukut na ako kang urihi namun nga kitaay, nga buhay ruman dun. Naka-ginhawa man ako kang dalum ba kang madumduman dya. Basi pa lang man bay may masulat ako sa dyang mga adlaw, ang husto gid nga tinaga man para kay Sir.
4. Salamat kay Ma’am Rosemarie Ysulat kag sa anang klase sa Home Economics. S’yempre, nangusul ako nga wara ko ginseryoso ang mga klase sa crochet, burda, patching, sewing, kag cooking. Very handy gali dya nga mga skill kag practical gid. Balik-awut kabay takun. Te, nagsarig kay Nanay kag sa mga tiya sa paghimo kang final project para sa grade. Kuno abi ga-garagantsilyo man ako sa klase, e. Andut nga wara gid ako it hilig rugya. Pero hilig ako, gusto gid, gina-agwanta ang mahal nga presyo, kang mga bayo kag bagay nga himo sa gantsilyo, burda, kag tanan nga hand-made. Bahul ang potensyal para sa creative kag social entrepreneurship sa dyang kurso, amo nga ginapabaskug kadya kang TESDA.
5. Salamat kay Ma’am Luna Cabañero-Erispe kag sa anang klase sa Chemistry. Sagad magtudlo si Ma’am, naintindihan ko ang mga konsepto sa Chemistry bangud sadya pirme amun klase sa pag-abay na paathag paagi sa pag-uru-unlog sa mga love team sa batch. Kundi bisan kuri ako sa numero [mabuol ko lang ang formula kun tapos run ang leksyon], na-appreciate ko ang Chemistry, kag padayon nga fascinated. Fascinated man kami tanan kay Ma’am Luna, sa anang wit kag spunk.
6. Salamat kay Ma’am Beata Senier kag sa anang klase sa Physics. Isara pa dya nga sabdyek nga kuri man ako. Pero indi ko malipatan ang mga konsepto kang speed, motion, velocity, kag inertia. Gintudlo dya tanan ni Ma’am kag ang duro pa nga iba in calm ang grace.
7. Salamat kay Sir Noel Nequin kag sa anang klase sa Trigonometry. Hala, ang matandaan ko lang amo ang tangent, sine kag cosine kag ang pag-drawing ni Sir kang mga leksyon sa blackboard. See, effective gid ang visualization, amo nga bisan literature akun ginatudlo kadya, ginapa-drawing ko man ang mga estudyante kang plot structure kang mga istorya. Mas labi nga matandaan bangud sa visual image nga madara sa utok.
8. Salamat kay Sir Rodulfo Tongcua kag sa anang klase sa Algebra. Paano ko dya na-survive? Luwas nga ginpahuwad ako ka akun seatmate nga ka-m.u. [oooy], may particular nga sense of humor si Sir. Indi ko malipatan nga ang sabat sa square root kang 64, 8. Sangka interesting character para kanamun si Sir. Istrikto lantawun pero dasig mag-labutaw.
9. Salamat kay Ma’am Teresita Nismal kag sa anang klase sa Filipino. Kita n’yo, sagad ako magsulat sa Filipino hay sagad akun mga nangin maestra. Isara rugya si Ma’am. Gwapa pa.
10. Salamat kay Ma’am Elsie Rubite kag sa anang klase sa English. Nanamian gid kami mamati kay Ma’am Elsie kun gatudlo. Bilog anang limug kag sagad sa pronunciation. S’yempre pa, nangin useful gid sa verbal kag written communication skills ang mga drill sa klase sa English kang hayskul, ilabi na ang mga aktibidad sa tunga kang klasrum kag mga programa sa ibabaw kang stage.
11. Salamat kay Sir Raymund Tingocia kag sa anang klase sa English for Special Purposes (ESP). Luwas sa mga drill sa pagsulat kag paghambal, isara man si Sir sa mga trainer sa mga programa kang eskwelahan kag mga contest nga gina-entrahan. Sangka character man kag fashion icon si Sir.
12. Salamat kay Ma’am Juana Egualan kag sa anang klase sa Values Education. Kun wara si Ma’am kag anang mga padumdum kag kabalaka, abay ugtas kag hibi, siguro nag-pagusto lang man kami ka cutting classes. Huod, sadyahan gid kami sa pag-eskapo katu para maglantaw kang betamax kag VHS sa balay kang mga klasmeyt nga overseas andang tatay. Ga-eskapo man kami para mag-picnic sa baybay hay may mga klasmeyt nga may sarakyan. Hay, ang hayskul, ka colorful gid kang mga handumanan.
13. Salamat kay Ma’am Adelfa Ydagdag kag sa anang klase sa Math kag Religion. Ano bala nga kombinasyon kang specialization, ano? Gamay lang si Ma’am, hinay maghambal, pero hay sagad man. Ang kabuut ni Ma’am Adelfa. Gin-ananay na man kami hasta sa canteen nanda diin makautang kami. Nahidlaw ako sa pan de coco. Math man gid dya kag Religion, ‘no? Hinali magkitaay liwan kami, ma-imagine ko ang eksena: ang paghakus kay Ma’am.
14. Salamat kay Ma’am Perla Galera kag sa anang klase sa Economics. Sagad si Ma’am, aram, kag gwapa. Pirme man namun ginabantayan anang fashion style. Passionate, animated: amo dya ang mga tinaga nga akun magamit sa pag-describe sa madumduman ko nga presence ni Ma’am sa tunga kang klase. Labi kami nga fascinated kay Ma’am bangud substitute tana kag sa amo ‘to nga mga panahon, bag-o anang personalidad para kanamun – contemporary, upbeat, sophisticated, interesting.
15. Salamat kay Sir Romulo Aquino kag sa anang klase sa Filipino kag mga diskusyon namun sa politika, kasaysayan, kag sa mga butang nga importante sa mga high school student, parehas kang paghigugma. Substitute man si Sir pero hay indi man malipatan ka tanan. Isug kag aram. Parehas ni Ma’am Perla, radical ang presence ni Sir para kanamun, nga labi nagtugro kang kolor sa amun high school life. Bisan gamay lang ang eskwelahan kag banwa, mas naglapad amun kalibutan bangud sa mga bag-o nga pamensarun kag pagginawi nga gindara nanda.
16. Salamat kananday Sister Guillerma kag Sister Nancy kag sa iba pa nga mga madre kang Missionary Sisters of the Lord’s Table. Fascinated man gid kami kag curious sa labug ukon bugu ka andang buhok. Si Sr. Guilly sa 1st year ang nagtudlo kanamun ka duro nga kanta, nga hasta kadya saulo ko, ilabi na ang sangka istilo sa pagkanta kang Hail Mary kag kang ‘Sing to the Lord a new song!’ Duro nga tion sa hayskul nga napensar ko man mangin sangka madre. Ang limug man ni Sister: bilog kag daw nagadaguob – charismatic. Kun sa diin man sanday Sister Guilly kag Nancy kadya, kabay mayad gihapon andang lawas. Nahidlaw man ako kananda. Gusto ko gid maghakus kun makakitaay man kami sa mga dalanun.
17. Salamat kay Sir Ernesto Cubon, principal. Nangin Tatay namun tanan si Sir, ilabi na sa mga tion nga indi dayun makabayad kang full tuition. Makita ko sa pensar ang pagpanaw-panaw ni Sir palibot sa bilog nga eskwelahan, kag ang pagbugno kanamun. Kamusta run ayhan si Sir kadya? Daad makakitaay man kami sa sunod ko nga pag-uli.

18. Salamat kay Sir Bernie Qubing, Commandant sa C.A.T. Indi namun malipatan ang tuck-in ni Sir kag anang well-groomed look kag military stance. Salamat sa disiplina.

Kun may nalipatan ako, pasensya, kag palihog dugang. Salamat kananday Mitch ‘Che-Che’ Cabasan kag Toto Jesse Pelingon sa pagbulig kanakun dumdum kadyang aga paagi sa Viber, pero kun may madugang pa kamo, salamat pa gid. Daw kalawid run man gali kang 17 ka tuig [mabatian ko ang reaksyon ka mga klasmeyt]! Salamat, salamat, pati kag labi na sa kaparian: Fr. Boyet Tubianosa, Fr. Mark Matillano, Fr. Dominic Regoniel [nga nagtugro man kanakun kang scholarship] kag sa mga La Menais Brother nga nag-faciltate kang mga retreat kag recollection. Salamat kay Sir Cabasan, dakilang librarin kag manug-unlog kang tanan, kag sa tanan nga mga Idagdag, ilabi na sa canteen.

Click to view slideshow.
Nagapabatyag run ang karamig sa pagsulud kang Fall ukon Autumn season pero kang Oktubre 2, nagsingkal ang init nga daw nagapanghawid pa sa summer. Wara run ang mga bakasyunista nga ‘bennys’ gani nagkalit ang mga ‘locals’ imaw ka mga seagulls sa pagsipal sa baybay [Ocean Grove, New Jersey].

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Sa pagtakup kang summer season rugya, luyag ko ipaambit ang sangka binalaybay nga kabahin kang koleksyon halin sa akun libro, Ang Pagsulat Bayi (Libro Agostino, Iloilo City 2006).

Sa sunod tuig basi mangisug run ako sa pagsalum kag pagkapakapa rugya sa baybayun kang New Jersey.

Dagat sa akun Isla

Ang dagat Atlantico maramig
bisan sa bulan ka Agosto
gani sapatos ko lang
ang sarang na ubahun;

Rugto sa akun isla
ang dagat Pacifico
wara’t huya nga soltero
nagapanawag, nagapanghagad
mga balud na ‘gapangiray
sarangan na ubahun
ang akun mga panaptun
kang kakapoy kag pagbatyag
kang adlaw-adlaw nga pagkataka
nga tanan ana pagabaylohan
ka bag-o nga bayu kang kasadya
samtang ako nagasalum, nagalangoy
nagasakay sa duyan ka panghunahuna
nga ako liwan sangka daraga nga bataun;

Rugya sa boardwalk
sa pagyasyas ka hangin
halin sa dagat Atlantico,
akun gid nasamsaman
kon daw ano kapait
ang dagat nga nagasabya
rugto sa akun isla.

‘Dawn at the Lake’ / Laguna de Bay /Bobby Wong, Jr. /www.postcardsfrommanila.com

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nagakalipay gid ako kadya nga inoras sa diin inspired ako magsulat natungud sa paghigugma. Kang naga-umpisa pa lang ako sa pagsulat kang nag-ring ang telepono kag ang machine nagsabat, nabatian ko ang limug kang akun agut nga bata. Ang kalipay ko nga mabatian ang limug na kag naistorya nga mayad man tana. Tapos wara magkulang sa trenta minutos nga gin-hang up ko, nag-ring ruman ang telepono, ang kamagurangnan nga bata gahambal sa machine: “Mama, si Bong dya.” Dalagan ko lagi para dakpun ang telepono tapos timo suli pa ang pagkaput ko ka telepono…sus ah, ang ginabatyag ko sobra kasadya, kahidlaw, kag sobra ka madasig ang tumbo kag kuba-kuba kang akun dughan! Samtang nagahambal, sige pamangkutanun ko sa bata kon diin tana kag kamusta run? Malawid amun istorya, makaabot isara ka oras. Buhay run abi wara nakatawag kanakun. Kag nami nga regalo na kanakun sa akun pag-33rd nga tinuig nga ako nabuhi kag buhi pa. Kag bisan sa marayu akun mga bata parehas lamang nga marapit sanda kanakun. Gapabilin sa akun tagipusuon nga gahakus pirne kanakun samtang ako gaginhawa pa. Ang gugma kag kahidlaw kang Nanay kag kang bata makatugro kalipay sa kada isara. Mabatian lamang ang “Palangga ko Ikaw.” Kalipay ko nga darwa sanda nagtawag sa pareho nga adlaw. Salamat kag dayawun ang Dios, nahambal ko ang darwa ko ka bata nga sa marayu: sa Texas kag sa California.

Isara dya sa nasulat ko run sa napito nga tinaga (7 virtues)kag kon wara dya kaimaw sa iba nga tinaga, ay te, wara man gid ti pulus pa. Kay importante gid dya sa pagpabag-o kag kamayad kang lawas ka kada isara sa sulud kang pamilya, dyang paghigugma, nga labaw sa tanan.

Ang paghigugma sentro para sa pagpadayon kang relasyon ka tagsa tagsa ka tinuga. Ang kasulatan nagapasanag nga kinahanglan nga kita tanan mangin tawo nga magahigugma: higugmaun ang Dios sa bug-os mo nga tagipusuon, higugmaun ang imo ingud pareho nga ginahigugma mo ang imo kaugalingun, kag higugmaun ang imo kaaway. Pero mabudlay maghigugma kon indi ikaw ginahigugma. Pareho ka ginapabayaan nga mga kabataan, mga asawa, mga ginikanan nga wara ginasapak kang mga kabataan, dya makamaan kang mga kasakit nga ginabatyag sa tagipusuon kang tagsa ka kabuhi nga kulang ang paghigugma. Gani sa tanan nga nagakinahanglan kang paghigugma ukun gakinahanglan nga higugmaun, ginaagda kamo nga tanan sa paghigugma kang Dios.

Ginahigugma kita ka mayad kag wara ti kapus kag kulang nga gugma kang Dios. Isipun natun nga wara ti makaseparar sa gugma kang Dios (Romans 8:29) kag kon mahakus mo ang Ana nga paghigugma, makatugru kanimo kang kahilway nga mahulas ang maghigugma sa iba. Gusto kang Dios ikaw maghigugma bisan pa sa mga indi nagapakita kang paghigugma kanimo. Amo ra ang yabi para makaangkun kang paghigugma sa kabuhi.

Ang Bibliya duro ang mga nasugid natungud kadya nga konsepto kang paghigugma kag ang pagpabag-o nga gahum kang mga narangga nga pag-asawahay, mga mabudlay nga relasyon, kag mga nagakabudlay nga mga pamilya. Nasulat sa Romans 13:8: “Owe no man anything except to love one another.” Ang Colossians 2:2 gasugid nga Christ’s love binds our families together “that their hearts may be encouraged, being knit together in love.” Kag sa 1 Peter 4:8 nagahambal: “Above all, keep loving one another earnestly, since love covers a multitude of sins.” Amo nga sa 1 Corinthians 13:13: “The greatest of these is love.”

Duru nga mga tawo gabinuang sa pagpensar ka paghigugma. Para mapa-simple, ilabi na kun parte sa paghigugma sa pamilya, rugya ang lima ka bagay:

Una : Ang Paghambal (v.1) “If I speak with tongues of men and of angels” pero kon wara ang paghigugma, dya gahud lamang.
Pangarwa: Kaaram (v.2). Espirituhanun kag praktikal nga kaaram imaw ang paghigugma.
Pangatlo: Pagtuo (v.2). Ang Pagtuo kulang kun wara it Paghigugma nga imaw.
Pang-apat: Kaluoy (v.3). Magkaluoy para sa kalibutan nga napabayaan kag ang matuod nga balay amo ang makadiosnun nga pagkabuhi.
Panglima: Pagkamartir (v.3). Nagasakripisyo nga pagkabuhi diin magapabilin ang paghigugma sa panimalay bisan pa may kapait.

Andut ang paghigugma ang pinakalabaw sa tanan? Tungud nga “love never fails” (v.8). Kag amo dya ang pagpatawad kang mga pinalangga sa kabuhi.

Ang akun pangamuyo: Amay sa langit, naisip ko nga ang paghigugma nga Imo ginasugid indi lamang paghigugma nga akun lamang ginapakita kundi paghigugma nga halin Kanimo: nagatugro ka kalipay sa bug-os nga panimalay. Bangud Ikaw, Amay, ang Balay. Salamat sa tanan nga amun pa pagahigugmaun kag Imo man ginahigugma. Sa ngaran ni Jesus, Amen.

CFBC Youth Group Ministry

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang 1984, gamay pa si Sarah kang akun tana una nakita. Bag-o pa lang ako makabalik halin sa Japan. Sobra gid akun kalipay nga may bana ruman kag bata ang akun amiga. May memorabilya nga nagapabilin padumdom kang amun pagkitaay liwan. Gintugruan na ako kang Hymns for Worship. Karantahun dya kag rugya pa gihapon nakasulat anang agi nga nagapakita kang petsa:

“27 July’84, To Elma, Seek ye first the kingdom of God & his righteousness sake & all these things will be added unto you. Don’t be equally yoke w/ the non-believer Love, Rebbie”

Dayawon ang Dios, kadyang Oktubre 01, 2013, natawgan ko kag nahambal ang akun amiga Rebbie. Ay abaw, sobra sangka oras amun nga istorya sa telepono. Ang kadlawanay namun sa ana mga ginsugid kanakun kag kalipay na nga ako naluwas sa aksidente katung tuig 1980. Nagpangayo liwan tana it pasensiya bangud wara na gid ako nabisitahan sa ospital hasta nabalitaan lamang nga nagbalik run ako sa Patnongon sa Antique. Paano abi gali hay may laboratoryo tana katu kang nabatian na nga ako naakisidente. Halos indi tana maka-concentrate sa ana pag-obra kag tuon kag ginpangayo na nga makaguwa temprano para bisitahun ako. Sus timo, wara nakahingagaw magsakay sa jeep hay wara ti lugar kag sige anang hulat kuno ka sarakyan nga maagto sa simbahan hasta na lang wara gid nakaduaw kanakun sa ospital. Pero ana ako ginpangamuyuan kaimaw ang mga kasimbahan na. Hasta sa padayon nabatian na lamang nga buhi ako kag tungud sa kasakuon sa pagtapos sa kurso, wara makalugar sa pagbisita kanakun. Hasta na lang man nabalitaan nga ginbalik ako sa Antique. Wara na ako ti kontak kana hasta na lang 1984 nga may bana run tana kag may baye nga bata nga amo run si Sarah.

Kanami lang kang yuhum ko nga bisan rayuay, sa isip kag sa tagipusuon marapit man gihapon kami kag nagapadayon nga parte ka kabuhi ka tagsa-tagsa. Tana akun amiga kag sister sa Ginuo. Sa amun pag-istoryahanay, ana ako ginsugidan kang mga hitabo kang nagairimaway pa kami kag ang mga ngaran ka persona nga ana ginasambit parehas kay director Golman kag Barry Green nga amun choir director, kag si Billy Putman nga amun youth director kag ang iba pa nga mga ka-youth group namun nga sa diin akun run dya nalipatan kag indi ko man matandaan run ang mga itsura. Nagpayuhum kanakun kang nasambit na ang guwapo nga civil engineer nga amigo namun, ang nagtugru ka bookmark nga may ngaran ko.

Kun nabasahan nyo ang istorya ko “Ang Bookmark- Premero nga Gugma” maman-an ninyo.

Nakontak ko man ang amun mga pastor kauna nga sanday Pastor Valentino Reyes, Pastor James Martinez kag ang andang mga asawa. Akun man run sanda naistorya kag natawgan sa telepono. Rugya run man sanda sa Amerika. Kalipay ko lang nga nasadyahan sanda nga buhi pa ako, kay indi malipatan ang trahedya nga natabo kanakun. Gakalipay sanda nga ako gapadayon sa pagtugro, pagpaambit sa pagsugid kang Gugma kag mga pagpakamaayo kang Dios sa akun kabuhi. Ang retrato namun nga sa ibabaw ginpadara ria ni Pastor Val Reyes para makabulig sa akun memorya kun makita ko ang mga itsura ka mga kaimaw ko kauna kaimaw nanda. Dyan kara makita man si amiga ko Rebecca (ang pangatlo halin sa wala kag ang pangarwa amo si manong ko Agustin (patay run tana kang 2005). Dyan man ang darwa ka pastor kag ang amun youth director kag iba pa nga ka-grupo may mga taga Antique, Iloilo, Cebu, Pangasinan, Nueva Ecija, Baguio, Tarlac, Pampanga kag iba pa. Salamat kay Pastor Reyes sa pagdugang input sa akun utok para makadumdum.

Si Rebbie.

Nangin Pastor ang bana kang akun amiga. Ay kanami lang pensarun kag makayuhum man gid ako nga ang ngaran ka bana kang akun amiga pareho man ang ngaran kang akun bana, James. Darwa anang bata, puro baye. Akun tanan tatlo, puro laki. Ay nami lang amun nga pagkadlawanay mabatian ang harakhak sa telepono. Ginahandum gihapon namum nga kami magkitaay kag mag-imaway liwan. Makalagaw tana rugya bisita kanakun ukun ako man makabisita kana. Ginapangamuyo ko tugruan lang kami ka mayad nga lawas. Amo dya ang the best nga regalo kang Mahal nga Makaako kanakun kadya nga tuig sa akun 33 nga anibersaryo.

Joselito “Pajo” Padulla. Taga-Belison, Antique kag kadya maestro kang Special Education sa Maryland, USA.

Manami ang panahon kang akon pagbisita. Maramig gawa ang dapya kang hagin nga ginabalanse kang sirak kang adlaw amo nga indi gid tam-an ka maramig ukon mainit. Tama lang. Pag-abot pa lang sa gate, nadugangan ang akon excitement. May mga tag-asan nga mga tawo nga nagasugalaw sa mga bisita. Daw haros siyam ukon napulo ka piye ang andang kataras-on kag may mga bulak sa anda nga mga bayo nga manami gid turukon. Amo siguro diya ang mga diwata kang lasang.

Mga musikero nga gagamit kang tradisyonal nga bagpipe, plawta, tambor.

Pagsulod sa Revel Grove village, daw piyesta gid man ang pamatyagan. Ang diperensiya lang, daw matuod gid nga nagbalik ako sa panahon nga sa sine ko lang makita — mga eksena sa mga pelikula nga Braveheart, The First Knight, Joan of Arc, King Arthur, Merlin..ahh..kag duro pa gid nga iba nga indi ko madumduman. Paborito ko gid maglantaw kang mga pelikula nga medieval ages ang tema. Pati ang mga tawo nga bisita sa village, nakapamiste man suno sa tema kang festival. Nadugangan pa gid ang akon kalipay kang nakita ko ang bandera kang aton pungsod Pilipinas sa sangka balay nga naga-display kang mga costumes!

Daw bata ako nga nalipay gid sa paglibot-libot kag pagpanilag. Kun kis-a may masug-alaw ako nga-welcome sa manami nga British accent nga nagakuon, “Greetings, me Lord, welcome to Revel Grove!”. Duro nga mga entablado ang makita sa kada binit kag may mga nagapasundayag kang nagkalain-lain nga paragwaon. May komedya, drama, madyik, may nagalatay sa lubid, kag may mga musikero man gamit ang bagpipes kag drums!

Imaw ang bandera kang Pilipinas!

Mga kabalyero nga nagapasundayag kang anda nga abilidad sa paggamit kang malabog nga daw sibat nga kahoy.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Bahin dyang kahiwatan kang mas bahul nga festival nga nagbukas kang Oktubre 24, ang “Towards a Green Education in the Philippines and Asia Pacific: Perspectives, Pedagogies, Performances.” Bilang ugyon sa World Poetry Movement kang pangtakup sa dyang kahiwatan, ginpangunahan kang Bienvenido N. Santos Creative Writing Center dyang pasundayag nga gintawag “Read Green Sing Green: Poetry and Music for the Environment” kag gin-direk ni Ms. Farida Kabayao, kilala nga violinist kag theater actress, tumanduk kang Iloilo kag kaimaw ko sa Dept. of Literature. 21 ka mga manugbinalaybay ang nagpasundayag, darwa run kami rugya ni John Iremil Teodoro, sangka busalian natun nga manunulat halin sa Maybato, San Jose kag kadya nagatudlo sa Miriam College sa Quezon City. Bag-o lang man tana makatapos mag-comprehensive exam para sa anang PhD in Literature sa DLSU.

Saulado, amo dya ang pangabay kang organiser. Para mas madali kanakun sa tunga kang kasakuon, nag-record ako kag gin-upload sa SoundCloud [i-klik] para mapamatian gamit ang earphone sa iPhone. Nasaulo ko gid man, bisan pa may bugu nga pagpuut kang ginabalaybay ko run it tudo. Nalipay ako sa dyang eksperyensya kag kahigayunan nga mapaambit dya sa duna nga tunog kang atun pulong.

Sa Kahawaan kang Panay

Una nga lupad pauli kanimo
kag ang mga tun-og nagaidlak
sa mga pakpak kang eroplano
parehas kang akun mga mata
nga nagahapulas sa panganod
kang imo ka-gwapa
kag kang mga bukid sa idalum
nga nabuldos sa ngaran kang mina
kang mga kahoy nga natapas
sa ginatawag nga pagpalapad-karsada.

Una nga lupad pauli kanimo
kag dyang dughan
daw mga pakpak kadyang eroplano -
nagakuba-kuba: indi makapati
sa madasig nga pagkadura kang mga kahoy
kay bisan gani dyang gugma kanimo
wara mapanas sa tinuig,
wara mapalus-aw kang distansya.

Kun kasubu man dyang pagdumdum
pareho kang mga gabii nga ang imo mga bibig
dapya kang balud nga akun ginaharkan
sa pag-arado sa kadagatan kang kalibutan -
luyag ko kang kaugot – nagaungot –
daw talaba kang Villa nga akun ukabon,
isawsaw sa sinamak kag itig-ab
samtang ang mga isda sa dagat kang Guimaras
ginaprito sa krudo, ang hunasan nagainggat sa itum nga lao,
ang kaputi, kapino kang baras sa Boracay, diyamante
nga padayon nagapauripon sa mga tumandok kag Ati.

Luyag ko kang dugang nga kusug:
binalaybay kang mga babaylan, epiko kang mga binukot
gahum kang mga aswang, anting-anting kang mga gerilya
nga magadukot sa akun dapa-dapa hasta tutunlan:
kalayo kang Kanlaon
nga magapatangis kanakun
sa liwan nga pagsaksi kang imo mga yuhum,
bulawan – daw mga mais nga aranihun -
samtang ang luyloy-lupad kang imo buhok
handumanan kang tubig-busay nga akun ginadakup.

Tabang, palangga!
Sagupa ako
sa hungod nga paglipat kag pagbiya
bag-o pa dyang eroplano makahugpa
kag igakalipay ko ang indi pagbuhay sa imo ingud.

Salamat sa inyo pagbasa.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com


'Mr. Mojo' /Orihinal nga ilustrasyon kang tagsulat

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Ginpili namun ang “Mojo Designs” nga ngaran sa amun bag-o ginsayluhan nga pwesto-baraligyaan kang 2006 sa sangka weekend flea market rugya. Pamatyag namun nga nagasantu ang ngaran sa ginabaligya namun nga mga classic rock t-shirts kag memorabilia, dugangan ka mga gitara, amplifiers kag iban pa nga mga pagkabutang angut sa tema kang amun tienda.

Sa amun pagtakud kang banner nga may bahul nga ngaran, nag-agi ang sangka kilala namun nga isara man sa mga may pwesto sa tindahan. Daw wara dayon magsarado baba na kang nabasahan na ang nagabarakang nga ngaran. Gintawag na ako kag ginhutikan dara ang pagyuhum nga daw may dalum pa gid nga gusto hambalun: Sweetheart, do you know what mojo means? Sa pinsar ko lang, ano gid panumduman kang hilabtera nga dya, wara gid kami it binasahan? Nagyuhum lang ako sa pagsabat: huud. Dayon ginpurutikaan ko ka paathag hasta nga nagkiput baba na.

Ang tinaga nga “mojo” orihinal nga gingamit ka mga African Americans nga nagapatigayon kang tumanduk nga mga pagsurondan sa magic kauna. Ang mojo nagatumud sa sangka gamay nga bag ukon puyo-puyo nga ginasudlan kang “magic spell” ukon orasyon kag “charms” ukon mga bagay nga ginapatihan may birtud nga makabulig sa tag-iya. Ang mojo masami ginasambit ka mga manogkanta kang “blues”, mga komposo nga nagadokumento kang kalabanan masubu kag puraut nga pangabuhi kang itum nga mga mangunguma sa naidalum nga mapa kang America. Para sa nagapati sa mojo, ang pagtago, pagtipig ukon pagpanag-iya kadya makatugru kang mayad nga swerte.

Sa atun, sarang siguro ipaanggid ang mojo bag sa karmen, ang itum nga daw gaming nga ulonan nga ginasudlan ka mga kon ano-ano nga mga bagay nga ginapatihan panagang ukon proteksyon kang lawas kag dungan. Ang karmen ginasibit sa mga lapsag ukon kabataan, serbi pangontra sa tuyaw ukon bugno kang may malain it ginhawa kuno.

Nataw-an kang iba nga kahulugan ang mojo kang pagguwa kang banda, “The Doors” katong 1966. Ang banda isara sa mga nagturuhaw kag nangin bantog katong dekada 1960s hasta 1970s, ang “psychedelic era” ukon panahon kang pag-usar ka mga droga nga nagbukas kag naglabugay kang utok ka mga nagausar nga nagdara kuno kananda sa matayog nga mga halintang kang paminsarun. Nag-epekto dya sa musika, arte, kag pangginawi kato nga panyempo. Ang “The Doors” nangin bantog indi lamang sa paglakut kang ma-binalaybay nga mga tinaga, sa pinasahi nga huni kang keyboard, gitara kag drums kundi pati sa pagka-kontrobersyal kang gwapuhon kag karinyoso nga bokalista, Jim Morrison. Sa “L.A. Woman” nga kanta, ang linya, “Mr. Mojo Risin’” daw kuryente nga nag-angut direkta kang tinaga nga mojo sa sekswalidad kang pagkalaki. Suno sa interbyu sa mga nabilin nga myembro kang banda, ang “Mr. Mojo Risin’” sangka “anagram” ukon pagbaylo kang pagpasunod ka mga letra ka ngaran ni Jim Morrison.

Kutub sa kar-on nga panyempo, ang mojo ginagamit sa pagtumud sa “sex appeal” pero sarang man magtumud sa kinaadman ukon talento. Pwede man dya gamitun sa pagtumud sa kabilugan nga pagsarig kang tawo sa anang kaugalingun nga ikasarang. Ayhan padayon nga mataw-an dya ka lain pa gid nga kahulugan sa pagpanaw kang panahon kag sa darayon nga pag-usar.

Ang mojo ni Jim Morrison nag-obra kutub lang sa tuig 1971 kang tana napatay tungud sa pag-abusar sa droga kag irimnun. Sangka tuig antes kay Morrison, darwa ka bantog nga mga musikero ang nagsundanay nga nasapwan lamang sa andang kwarto nga patay: si Jimi Hendrix kag si Janis Joplin. Tatlo sanda kadya nagaedad lamang kang 27 anyos kang napatay. Sa mga nagabantay sa kalibutan kang rock and roll nga musika, may nagapati nga may sumpa ang edad nga 27 sa mga bantog nga musikero. Ang pinakaurihi nga nalista sa dyang pinasahi nga katiringban, “27Club” amo sanday Kurt Cobain kang banda “Nirvana” kag ang British nga bokalista, Amy Winehouse.

Naga-edad man ka 27 ukon bukun, duro nga mga musikero ang nag-experimento, nag-usar, nag-abusar kag nangin biktima kang droga kag irimnun. Masubu pinsarun nga wara run ang iban kananda nga nagtugru kang pinasahi nga kontribusyon sa kalibutan kang rock and roll. Tanan sanda daw mga kometa nga nagsiga sa kahawaan kang musika kag hinali lang nadura. Ria ayhan tungud masubu, mamingaw kuno rugto sa putok-putokan kang kadarag-an? Ang droga, irimnun, pag-eskandalo kag padayon nga paghimo kang pagpakahuya kang andang kaugalingun sa publiko isara ayhan ka pagpangayo kang tabang? Sa karayu gid siguro kang andang nalab-ot nga wara’t pamilya, abyan, grupo ukon pagtuo nga nakahingagaw parapit sa pagsalbar kananda. Sa pagkatayog kang andang ginlupad, ayhan nawad-an sanda kang mojo sa pagpadayon pa. Pero ang mojo kang andang musika, komposo kag kanta nagapabilin sa gihapon.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Jeff Soto via http://www.lostateminor.com

Pangga Gen/taga-uma@manila

Makita man rugya ang panguyang kang bilog nga handa: sampudyot nga tinola nga manok, pira ka alupi ukon ibos, sangka timo kang bihon ukon pansit.

Ang busog amo ang mga manugpangadi kag huron nga nagasurunod. Mga buhi nga gutom. Mga kalag nga kun kis-a, daw nagalutaw lang: wara naangut sa lawas. Samtang pag-abot kang gabii, ang pag-bonfire sa tunga kang baryo. Buog kang saging, kang kamote kahoy, kang mais. Unluganay, harakhak, kag dugang nga kan-anay: paglingaw sa mga kalag, buhi man ukon patay. Pagkatapos, ang ginahulat kang tanan, ang liwan nga pagtukad-dulhog. Sa dyang tion, sa sangka tuyo: ang kabugaw sa takas sa unahan kang balay nanday Laloy. Lútô run; kinahanglan sakaun, kawitun, hamrusun kun madab-ut, ilabi na bangud ay, ano nga daw sa kadaluk?

Mahimo may mag-al-al nga ayam. Dyan man ang peligro kang pamuyayaw. Kahuruya, mabantog sa bilog nga baryo – may nagduruaw nga mga kalag, mga itum ang ulo! Si Mama Openg, laon nga tiya ni Nanay, nabantog sa pagpangsabya kang ihi halin sa arinola kun may gapangtiktik sa mga manok sa siklat, sa mga itlog, sa mga bulig kang saging, labi na sa mga sinako kang paray sa parayan.

Amo tana dya ang siri nga handumanan kang akun kabataan sa tagkaralag. Rayu kanamun ang patyo, ang mga nagdurulhog sa pagduaw kag pagpangamuyo sa andang mga minatay mga handumanan kang pagsaka kag panaug nanda sa traysikul, bitbit ang mga kandila kag bulak.

Ginakahadlukan namun nga mga bata ang patyo kang amun banwa nga nahamtang sa barangay Atabay. Sa binit gid dya kang karsada, malubsan sa pagpaagto kag pauli halin sa San Jose. Kaharadluk bangud sa mga tinaga nga nasulat sa arko kang gawang na kadya: KAMI KARON, KAMO DASON. Ano bala!

Ginahambal nanda nga great equalizer ang kamatayun bangud tanan kita mapatay, imol man ukon manggaranon. Pero daw indi dya bug-os nga tuod. Duro nga mga imol nga bisan sa andang kamatayun nahublasan kang dungug kag dignidad. Kolehiyo run ako kang mareyalisar ko kun andut duro sa mga taga-baryo ang wara pag-agto sa patyo. Indi lang bangud wara it paramasahe. Dya nga butang masagapan man tana pirme kang paagi, ilabi na bangud kisra sa santuig ang Piyesta Minatay. Te, ano bay? Isara sa rason nga bangud wara run it rulubngan nga mabisita. Sa lupa kabay tana ginalubung ang imol, sa pantyon (nitso) tana ang may-ara-ara ukon maysarang. Indi lang ako sigurado sa patakaran kang munisipyo kag simbahan pero man-an ko nga pagkalipas kang pira ka tuig, mapanas indi lang bangud sa uran kag init ang nalubngan kundi bangud kinahanglan ang espasyo para sa bag-o nga minatay. Amo man dya sa pantyon. May expiration date. Kag pwede run mabuslan ka iba. Ilabi na kun paryente.

Samtang ang iba ga-piknik sa bag-ong napintahan kag nalapidahan nga nitso kang andang mga pinalangga nga nagtaliwan, may mga iba dyan nga nagahapulas sa palibot kun sa diin dun gani natibsuk ang krus nga kahoy, sa diin nayun sa mga hilamon kag gagmay nga bulak natampukan ang andang pinalangga nga nagtaliwan.

Indi lang natun pagpalawidun pa ang istorya kang manunggul jar, ginasugid kang mga maaram nga patimaan kang kinauna nga pag-inugali parte sa minatay kag sa atun dumaan nga pagpati sa kalag, diin ginalubung ang mga dungganun nga tawo pareho kang datu. Nagabiyahe ang kalag paagto sa pihak nga kinabuhi, amo nga sa pagpati kang mga Katoliko, kinahanglan kang pagpangamuyo para mangin mamag-an andang biyahe, mapatawad andang mga sala, makaagto sa langit.

Kabugaw /http://www.123rf.com

Balik kita sa kabugaw. Andut paborito gid dya man nga target kang kabataan? Ako lang bala dya, kami sa amun baryo, ukon may pareho man kamo nga inagihan? Siguro sangka atraksyon anang mga siit, kag ang indi pagkaseguro nga matam-is, bisan pa lútô run. Ang pagtagas kang mga dúgà sa tunga kang mga unto, sa pagkisaw-kisaw kang mga mata sa kanamit man ukon kaaslum, sa pagkumos kadya kang mga tudlo kang maupakan kang mga alima, ano nga daw langit nga nalab-ut, lain nga sahi kang “kami karon, kamo dason” nga nagasinggit kang pagkabuhi, amo nga sige, pa-al-ala lang ang ayam, palagsa pa kun, maiwan tinyo hay dasig tamun nga mga bata magdalagan?

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Madurodam, gamay nga Netherlands

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Pagka-aga nagpamahaw kami kag manamit man ang anda pagkaun. May sangka Pinoy man nga naga-obra rugto kag nagpakilala man tana kanamun kag nakipag—istorya. Ginlibot namun ang syudad paagi sa pagpanaw-panaw kag pagsakay sa tram. Nag-agto kami sa Madurodam kung sa diin makita ang mga lugar kag mga bilding kang Netherlands nga magagmay. Nami man maglibot-libot rugto. Pagkatapos nagsakay kami kang tram paagto sa baybay, sa Schevenigen. Rugto kami nag-igma sa sangka restoran sa binit kang baybay. Buhay lang ang amun hulat. Gani nasaraduhan kami sa sunod namun nga dapat agtunan, ang Delft blue factory. Nagbalik run lang kami sa The Hague liwat.

Pagkasunod nga aga nag-libot kami sa syudad kang Amsterdam. Ang una namun ginhimo amo ang magsakay sa baroto kag maglibot sa mga kanal kang syudad. Duro ang mga kanal palibot sa syudad kag duro man nga mga istorya parte sa mga balay, bilding, tulay kag karsada nga naga-angut sa mga kanal. Lain man nga perspektibo ang imo makita kung naga-turuk ikaw halin sa kanal, samtang nagapamati sa gina-istorya kang tour guide. May mga karadlawan kag may mga masubu. Daw katawhay lang kung nagapungko ikaw sa baroto kag magturuk sa babaw sa mga karsada nga duro-duro tawo nga naga-dali magpanaw sa anda nga orobrahun.

Ang baroto nga ginsakyan

Ang sunod namun nga gin-agtunan amo ang may windmill kag ang mga ginahimuan kang keso kag sapatos nga kahoy. Manami man tungud makita ang katandus kang mga tawo kang una. Hasta kadya may mga windmill nga ginausar, ugaring ang iban moderno run ang disenyo. Interesado man kami maglantaw kang paghimo kang keso. Manami pa tungud puede magtiraw-tiraw kang lain-lain nga klase kang keso. Ang sapatos nga kahoy sangka simbolo kang Netherlands. Ginagamit dya kang mga mangunguma kag mga iban nga obrador agud maproteksyonan ang anda mga kahig kung naga obra sanda sa uma ukon sa planta. Gamay run lang ang naga-gamit kadya, ugaring milyones pa gihapon ang anda ginahimo tungud sa mga turista nga nagabakal kadya bilang souvenir.

Pagbalik namun sa hotel, nagpahuway kami kag nag-umpisa run empake tungud magpa-uli na kami. Masadya man ang amun paglibot sa mga syudad sa Europa. Nakita namun ang lain-lain nga pagsinarayo kang mga tawo. Masadya maglagaw kung may mga imaw. Gani pag-bulaganay run namun sa airport, daw nasubuan man kami, tungud mabuhayan ruman siguro asta magkitaay kami liwat kanga kun bugto kag mga amiga.

Halit ni SuperTyphoon Yolanda sa Barbaza, Antique /Litrato: Faith Asenjo-Laurio

Yolanda pamatii
Duru katama nga kabuhi ang imo gindaga
Daad mabatian mo ang nguynguy
Kang mga bata nga ginbul-an mo ginikanan
Ang hibi kag panangis kang mga ginikanan
Nga ginbul-an mo bata
Kag ang bilog nga pamilya nga imo gindura

Halit ni SuperTyphoon Yolanda sa Barbaza, Antique /Litrato: Faith Asenjo-Laurio

Halit ni SuperTyphoon Yolanda sa Barbaza, Antique/Litrato: Faith Asenjo-Laurio

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Andut ako pa? Andut natabo dya? Palangga bala ako kang Dios? Sa diin ako nagkasala? Duro lang ang mga pamangkutanun maisipan ka tagsa-tagsa kanatun nga nagaantos. Manarisari nga klase, mga parareho nga eksperyensya kang kabuhi sa diin may pag-antos. Masakit, mabudlay, mapait, madalian, mabuhayan sa pagbangon kag magtindug sa pagpadayon atubang kang kabuhi nga indi maduraan ka paglaum nga malampuwasan ang tanan nga pag-antos.

Duro man sa kalibutan ang ginasakit kag ginapatay tungud nga nagatuo kay Kristo. Bisan nga matuod rian, santunga lang ra nga istorya. Ang pagsunod kay Kristo kabudlay ang pagkabuhi. Mangduhaduha ikaw? Sa nahambal run, andut nga ang pagpili sa pagsunod kay Kristo maga-antos? Duro lang nga mga rasones, apang dya ang tatlo nga naisip ko: 1)Pruweba– kon paano ako nga nagaantos proweba nga I belong to Him (basaha ang Hebrews 12). Kon ako magapabilin sa grasya kang Dios sa akun mga pag-antos, makita ko ang Ana kusug kon ako gahina/lapyo makadayaw sa Ginuo; 2)Prayoridad –sa pag-antos, akun nakaisip nga indi tanan dya sa kabuhi. Ang mga bagay magataliwan, magadura kag magaumpisa sa paglantaw ka mga butang nga wara sa kalibutan (2 Corinthians 4:17). Makita ang mga butang nga wara man gid it pulos sa kalibutan nga mas sobra ang natungud sa Ginuo sangsa kaugalingun; 3) Paggahum–sa pag-antos, ang mga sa palibot ko makita ang paggahum kanakun. Indi nanda maintiendihan kon paano ko malampasan ang mga pag-antos kag makita ang paggahum nga wara kananda. Magamit kang Ginuo ang “gahum sa kahinaan.”

Nagakabuhi kita sa kalibutan nga ginapalibutan ka mga pag-antos. Indi run magtingala pa kon ang pag-antos mag-abot kag nagapanuktok run sa gawang. Bisan nga ang pag-antos indi kasadyahan, mayad ang resulta. “For this light momentary affliction is preparing for us an eternal weight of glory beyond all comparison (2 Corinthians 4:17).” Ay buang, kon isipun kag kon haksun ang pag-antos! Atun lamang bantayan kon paano magamit kang Ginuo ang mga pamaagi nga indi natun ma-imagine. May mayad bala? Ikaw run lang makasabat.

Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, ang tanan nga naghalin kanimo para sa kadayawan mo kag para sa kaaraydan namun, kaimaw ang amun pag-antos. Buligi kami nga makita ang pag-antos bilang regalo nga makapatubo kag makapareho ni Kristo. Ginakahidlawan namun ang kaluoy kang kalibutan nga may kapahuwayan. Patawarun mo kami kon nagakalangkag kami sa kaluoy kang kalibutan sa diin makita lamang kanimo ang matuod nga wara it katapusan nga himaya. Buligi kami nga ang amun pag-antos indi mausik bangud gamitun namun sa Imo kadayawan.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

I-LIKE KAMI SA FACEBOOK

Click to view slideshow.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

‘In everything give thanks; for this is the will of God in Christ Jesus for you.”- Thessalonians 5:18

Ano bala ang nabatyagan ka mga nahalitan kang bagyo Yolanda? Masakit kag masubo. Nasubuan ako maglantaw/makita kag mabasahan ang mga balita parte sa mga makaluluoy natun nga mga kasimanwa. Sanda nga mga nagutuman. Kag kita nga mga buhi, ano ang aton ginapasalamat kadya nga mga oras? Ikaw lang makasabat kadya nga pamangkutanon.

Naisipan ko dyang tatlo ka bersikulo bilang mga tinaga nga labi nagapakita kang atun pag-ugali sa pagpasalamat. Bulan kadya kang pagpasalamat. Ang bilog nga kalibutan nagasaulog.

Nasorpresa gid ako. Abi ninyo, temprano pa ang pagsaulog ka adlaw kang pagpasalamat sa balay. Ang kabataan kag mga amigo ni agut ko nagplano gali sanda nga 24 pa lang nga adlaw kang Domingo, rugya sanda sa balay magtiriripon. Urihi ko run lang naman-an, kang nag-aarabot run sanda sa balay nga may mga dara nga irahawun nga turkey, mga sangkap pangluto, mga irimnon kag iba pa. Nagayuhom lang akun bata nga si Louie kay naman-an na nga sanda kadya ang nag-plano. Te, sanda man ang nag-preparar. Natingala man ako nga aga pa ang bata ko nagapanglimpyo ka sulud balay. Ay, kasadya lang gid kananda kag nagapasalamat gid ako sa andang pagpalangga kanakun kag sa andang wara paglipat. Bisan isara ka adlaw lang nangin reyna ako.

Makita ninyo sa letrato kon ano kasadya ako kaimaw sanda. Ang tiempo maramig, mahangin, naga-snow pa. Wara gani ang iba kaabot. Nag-umpisa sanda 4 pm kag nag-uruli sanda 10 pm run. May klase kag obra pa sanda sunod nga adlaw mong. Kon wara siguro, rugya sa balay sanda magpabilin. Dayawon ang Ginuo sa pagpadayon pagpalangga nanda kanakun.

Ako kag ang akun bata kag anang mga abyan.

Siguro matingala man gid kamo sa akun isugid kaninyo. Pero magpati kamo hay ang ginabasehan ko, nga amo ang sangka mas pinakaimportante nga akun ginadesisyunan sa kada adlaw, amo ang akun pagpili ka ugali. Dya mas importante sa akun mga nagriligad, edukasyon, bangko, mga naaguman nga kadarag-an kag kapaslawan, kabantugan, ukon ano pa man nga mga ginaisip kag ginahambal ka mga tawo kanakun, akun sirkumstansiya ukon akun mga pagkabutang.

Ang pag-ugali amo ang nagapadayon paugwad ukon makaparalisa man kanakun. Amo dya ang nagapakarayu ukon nagasumbag kang akun paglaum. “When my attitudes are right, there’s no barrier too high, no valley too deep, no dream too extreme, no challenge too great for me.” Pero atun batunon nga ang ginahimo ta amo ang sobra nga tiempo sa pagpamensar kag pagpalibug sa mga butang nga sa atun kabuhi indi run mabayluhan, sangsa itugruan ka atensyon ang isara ka bagay nga atun mahimo: ang atun pagpili ka ugali nga may pagpasalamat.

Parehas sa pag-umpisa natun ukon pagbalik sa dyang tinaga sa Deuteronomy 8:11: Beware that you do not forget the Lord your God’ and praise Him for His abundant goodness. Sa Psalm 107:8, 15, 21 kag 31: ’Oh, that men would give thanks to the Lord for His goodness, And for His wonderful works to the children of men!’ Ang kanta kag ang chorus nga ‘Give thanks with a grateful heart.’

Ang akun pangamuyo: Amay namun sa Langit, salamat gid sa pagdugang kabuhi kanakun, salamat man sa tanan nga nagapalangga kag nagabulig kanakun. Bendisyunan mo kami tanan nga may mapasalamatun nga tagipusuon. Even in the worst of times, we have to be thankful. Sa ngaran ni Jesus, Amen.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

I am teaching Hinilawod: Adventures of Humadapnon in Tarangban Cave 1 (Punlad Research House Incorporated, 2000), the 1957 account of Hugan-an, the binukot (kept-woman) of Panay Bukidnon in the hinterlands of Panay Island, as retold to and translated by the late anthropologist F. Landa Jocano.

This is the final creative output of one group of my students, their own synthesis and engagement with the printed version of the epic, their understanding — framed alongside contemporary issues and their personal contexts.

Posted with permission.

Alimango sa Bakhawan (The Crab in the Mangrove) ni Michael Q. Orquejo

Suno sa TARAMDAN 2013 nga gintipon ni Retired General Vicente C. Pangantihon kang Centro Sur, Tibiao, Antique, kag ginbalhag sa bulig nanday Glenda Lyn Pangantihon, Ardaine Ocheda kag Mary Phryne Cartera, PANGLOT DAKO ang daan nga ngaran kang Disyembre.

Kag amo dya ay ang mga ngaran kang adlaw:

Click to view slideshow.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang 1985-1993
Tatlo ang akun mga bata. Kada tuig kami rugya nagalagaw kag bisita sa lugar ni Santa sa North Pole, Colorado. Tatlo ka beses kaimaw namun ang Lola nga nagbisita halin sa Maine. Salamat nga bisan marayu kami nagtinguha gid tana nga makita ang mga apo na. Gani amun man gid tana ginlagaw sa mga atraksyon kang Colorado Springs. Sa pangarwa kag pangatlo nga paglagaw sa Santa’s Workshop, wara run ako nagasakay-sakay pa sa mga ride, ako lang ang nagalantaw kag magyuhom kadlaw nga makita ko ang mga bata nga masadya sanda.

Sa paglagaw sa Santa’s Workshop rugya, madiskubrehan mo ang mga engkanto sa slope ka bukid kang Pikes Peak.Nagatindog ang dya nga Santa’s Workshop sa 25 acres, mga sobra napulo ka hektarya (10.1171).

Halin kang 1956 ginbuksan ang amo nga Family Theme Park para sa publiko. Gabukas dya halin sa bulan kang Mayo hasta Disyembre. Paskwa pime sa Santa’s Workshop. Mabatian ang christmas song samtang ang mga bisita nagalagaw sa village kag mag-istorya kay Santa. Magustuhan kag masadyahan ang tanan ilabi na gid ang mga bata.

Sa Balay ni Santa makita nga sobra ka busy: naga-greet si Santa sa mga bata kag nagapakig-istorya. Pirme si Santa sa balay na nagahulat umpisa sa pagbukas kang park, luwas lamang sa tunga ka oras kang tag-irigma nga kada 12:30 pm. Sigurado gid nga naga-igma man si Santa. Sa urihi akun naman-an kon paano para indi magpila kahulat kay Santa. Mayad gid magbisita maaga pa kag makapa-litrato pa kana.
Click to view slideshow.
Duro lang nga mga aktibidad kag mga ride para may kasadyahan ang tanan nga pamilya, bata man kag mal-am. Duro lang nga mga pagasakyan depende sa mga edad, kabahulun kag kabug-atun. May para sa kabataan nga mga ride, halimbawa sa Enchanted Forest. May dyan nga child-size Ferris Wheel, ang Candy Cane Roller Coaster, pony carts, mga narisari nga sarakyan para sa kabataan nga mag-drive ka Granny Bug, sa diin ang mga bata gasakay sa higante nga bug, may Christmas Tree, Starfighter kag duro pa nga mapilian.

May sarakyan para man sa pamilya. Dali makita mo rugya ang view kang park sa pinakamataas nga altitude, ang Ferris Wheel kang Kalibutan. Ay abaw akun man gid dya ginsakyan imaw kang akun bana samtang ang akun ugangan gabantay imaw ka mga apo nga galantaw kanamun nga gasakay pasaka-panaog-palibot. Sa kada pagpondo sa pinakataas, galantaw kami ka nami nga view sa palibot. Abi ko run gani katapusan ko run katu nga inoras kay man naglingin ulo ko kag nagsuruka, indi sa kahadluk kundi sa kahalangyos nga pagpondo kag paghulag kang amo nga ferries wheel. Gasiyaggit ako ka husto nga gusto ko run mag Stop kag Out. Pasensiya sa mga tawo sa idalum nga napalidan kang akun suka. Indi ko abi naisip katu nga magdara ka surukahan, indi ko man ginsugid sa akun bana nga nagalain akun pamatyag kon nagasakay sa mga rides. Basta ang akun napensaran katu nga gusto ko gid magsakay para maeksperyensiyahan ko man gid kaimaw ang akun bana sa amo nga kasadyahan ang ‘The World’s Highest Altitude Ferris Wheel.’ Nag-enjoy man gid ako bisan pa ang pagsakay sa carousel nga dumaan, kang 1919 pa.

May mga show ang Santa’s Workshop. Malantaw ang magician, mabisita ang Elmer Elf Show, kag sa Sugar Plum Terrace makita ang Chris Moose Show. Kanami lang makita ang Santa kaimaw ang Jolly Old Elf. S’yempre, dyan man ang gift shop. May Indian dolls, jewelry, shirts, mga siripalon kag mga manarisari nga souvenir parte sa Native American culture. May Candle Shop man nga popular sa nanarisari nga mga kandila.

Nadunduman ko man nga sa amo nga okasyon, dapat handaan mo ang pagsuksok ka komportable nga sapatos kay man ang lugar sa gilid kang bukid indi matapan, ang park wara nagapa-renta ka wagon ukon wheelchair pero nagapa-renta sanda ka stroller. Mayad tana akun katu hay may dara kami nga stroller hay may gamay pa nga bata. Wara ginasugtan ang pagdara kang mga pet sa park.

Ang North Pole ang main attraction sa Santa’s Workshop. Dya frozen wonderland nga sa sentro ka pamalay ukon village. Rugya may lake nga darwa ang waterfalls nga nagatugro kang katingalahan parte sa mga engkanto. Nakita ko may bubog ukon lunok nga kahoy parehas man sa istorya sa atun, ang parte kay Prinsesa Olayra. Ay ti, nakita ko man gid ang akun engkantada nga amiga!

Tana man ang baye nga nagkuon kanakun katu nga indi magsakay sa barko sa amo gid nga adlaw. Mayad man nagpati akun darwa ka tiya, wara madayon amun pagsakay sa amo nga barko kay man ang barko nalunod kang 1981. Natingala akun ugangan katu nga inoras may ginaistorya ako pero indi na nakita pero gapati man gid nga may anghel ako nga gabantay kanakun.

Ang tatlo ko ka mga bata nagahandum pa man sa gihapon nga magbisita liwan sa Colorado Springs para maagtunan nanda ang ginlagawan namun kauna kang magagmay pa sanda. Kag indi gid man nanda madumduman kon wara ti mga litrato nga makapadumdom sa amo nga lugar. Gani kon makalagaw liwan dapat mahandaan.

Kun sin-o gusto magbisita kanakun, dali imawan n’yo lang ako hay malagaw kita rugya. Salamat kag dayawun ang Ginuo nga nadumduman ko dya kag nasulat para i-istorya kaninyo, pamatuod nga natabo gid man dya, naagihan ko. Sa kadya pa lang, Merry Christmas dun kaninyo tanan.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang Disyembre ’72
Sa akun nadumduman, masadya gid ang exchanged gift namun ka mga ka-eskwela ko sa Grade 6. Siguro naga-edad ako ka 11-12 ka tuig. Isipun mo lang kon paano ko nadumduman gid dya nga hitabo. Man-an ninyo pobre lang kami, wara ti kwarta nga barakal pa ka kon ano nga iregalo ko. Ambay kon madumduman pa dya ka akun mga classmate kauna sa amun maestra nga si Miss Gruy kag nangin Mrs. Tabaque run kag nabalitaan ko nga buhay run nga napatay. Taga Ipayo kag paryente ko man kuno pero hay urihi ko run man gid naman-an. Adlaw gid katu nga mag-exchange gift kami. Aga pa ako nagbugtaw kag magsagap ka tae ka karbaw para akun putson kag isulud sa karton. Siyempre gintugruan run ako ni Tatay ka sangka sipi nga saging.

Siguro mga 8-12 kabilog nga luto. Ambay nga akun pa naisip ang tae ka karbaw (cinnamon roll). Nakapayuhom gid kanakun dya nga hitabo. Sobrahan gali ako katama e, di bala? Pero wara ko ran maisip nga magpalain ka buot sa makabuol kang akun regalo. Pasadya lang gid kag may note pa nga lakip ako nga, “Ang tae karbaw dya adlaw-adlaw akun makita nga kwarta sa lupa kag libre lang.” Pasensiya lang sa akun classmate katu. Nalipatan ko run man abi sanda. Daw kasadya lang bisan subu gid matuod.

Kang Disyembre ’80
Amo dya nga Paskwa akun nadumduman nga malipayon gid ako. Kaguwa ko lang halin sa Makati Medical Center, ang akun memorya bata pa sa edad nga 10 anyos bangud bag-o lang ako naaksidente kag mayad buhi pa. Sa akun pag-isip kadya samtang ginasulat ko, makahambal ako nga ang paghigugma kag pagluwas kang atun Mahal nga Ginuo kanakun sa katalagman amo ang nagtugro tsansa nga masaulog ko ang birthday kaimaw kang akun mga palangga sa kabuhi. Uhod, malipayun gid ako, sobra ka tama ang kasadya, pero may pagbatyag kang dyang pamangkutanun sa akun kaisipan: ’Sin-o sanda, andut indi ko makilala?’

Masadya nga may nag caroling kanakun sa akun nga ginadayunan nga balay. Duru sanda nga pamatan-on kag may mga edad run. Nabatian ko ang una nga kanta, ‘Joy to the World,” dason ‘Jingle Bells,’ kag ginsundan pa ka duro nga iba. Nagguruwa ang akun mga boardmate. Ang akun naisip katu nga daw prinsesa gid ako sa idalum kang mga Christmas lights kag ang mga bell daw sa nagakanta nga salamat nga nabuhi liwan ako kag kaimaw nanda.

Ginapangunahan sanda kang amun youth director nga si Billly Putman kag si Barry Green nagparapit kanakun kag tanan sanda sa andang dugang nga regalo nga hugs and kisses. Duro man andang dara nga regalo: gatas, bayo, tsokolate, tinapay, dulce, mga card nga may sulud nga kwarta, kag iba pa. Salamat gid kananda kag hasta kadya, sa Facebook diin liwan kami nagkiritaay kag kamustahanay.

Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, dayawun ang imo mahal nga ngaran kag salamat sa imo padayon nga grasya kag gugma. Gakalipay ako sa mga manami nga butang nga akun nasaksihan sa akun kabuhi hasta kadya, nga si Jesus gapalangga gid kanakun.